آیا میکروبیوم مغز-روده در ایجاد بیماری آلزایمر نقش دارد؟
روز جهانی آلزایمر ( ۲۱ سپتامبر)
بیماری آلزایمر، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی، با کاهش تدریجی عملکرد شناختی و ایجاد پلاک‌های بتا-آمیلوئید و تجمعات پروتئین تائو در مغز شناخته می‌شود. این بیماری که به طور عمده در سالمندان دیده می‌شود، دلایل پیچیده و چندعاملی دارد، از جمله عوامل ژنتیکی، محیطی و التهابی. تحقیقات اخیر نقش مهم محور مغز-روده-میکروبیوتا را در بروز و پیشرفت بیماری‌های عصبی مانند آلزایمر مورد توجه قرار داده‌اند.
محور مغز-روده-میکروبیوتا چیست؟
محور مغز-روده-میکروبیوتا به شبکه‌ای پیچیده از ارتباطات بین مغز، دستگاه گوارش و میکروبیوتای روده (جامعه‌ای از میکروب‌ها که در روده زندگی می‌کنند) اشاره دارد. این محور از طریق مکانیسم‌های مختلفی از جمله سیستم ایمنی، سیستم عصبی و تولید متابولیت‌های میکروبی با مغز ارتباط برقرار می‌کند. تغییرات در ترکیب میکروبیوتای روده می‌تواند از طریق افزایش نفوذپذیری روده و فعال‌سازی سیستم ایمنی منجر به التهاب سیستمیک شود. این التهاب ممکن است سد خونی-مغزی را تضعیف کند و باعث ورود مواد مضر به مغز شود که در نهایت منجر به زوال عصبی و آسیب به سلول‌های مغزی می‌شود.
ارتباط میکروبیوتای روده با بیماری آلزایمر
در افراد مبتلا به آلزایمر، ترکیب میکروبیوتای روده معمولاً متفاوت از افراد سالم است. تحقیقات نشان داده‌اند که میکروبیوتای روده می‌تواند به تولید یا تشدید پروتئین‌های آمیلوئید مانند بتا-آمیلوئید کمک کند. این پروتئین‌ها به طور طبیعی در مغز وجود دارند و ممکن است نقش محافظتی داشته باشند، اما زمانی که تولید آنها افزایش یابد یا به طور نادرست تجمع پیدا کنند، به شکل پلاک‌های مضر درآمده و در ایجاد آسیب‌های عصبی مؤثر هستند.
علاوه بر این، پروتئین‌های آمیلوئیدی که توسط برخی باکتری‌های روده تولید می‌شوند، می‌توانند از طریق تقلید مولکولی (molecular mimicry) باعث تحریک تجمع نادرست پروتئین‌های مغزی شوند. این فرآیند منجر به التهاب عصبی و فعال‌سازی میکروگلیا (سلول‌های ایمنی مغز) می‌شود که خود به تخریب نورون‌ها و تسریع فرآیند آلزایمر کمک می‌کند.
نقش التهاب مزمن و پیری
یکی از عوامل کلیدی در پیشرفت آلزایمر، التهاب مزمن است که اغلب با افزایش سن و تغییرات در ترکیب میکروبیوتای روده تشدید می‌شود. با بالا رفتن سن، تنوع میکروبیوتای روده کاهش می‌یابد و این تغییر می‌تواند به بروز التهاب و کاهش عملکرد سیستم ایمنی منجر شود. این التهاب مزمن و فعال‌سازی سیستم ایمنی به طور مستقیم با ایجاد و گسترش بیماری آلزایمر مرتبط است.
نقش تغذیه و پروبیوتیکها
مطالعات نشان داده‌اند که اصلاح ترکیب میکروبیوتای روده از طریق تغییرات در رژیم غذایی یا مصرف پروبیوتیکها و پری‌بیوتیک‌ها می‌تواند به بهبود سلامت مغز کمک کند. رژیم‌های غذایی غنی از فیبر، آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا-3 می‌توانند به تنظیم التهاب و بهبود عملکرد محور مغز-روده کمک کنند. به علاوه، مکمل‌های پروبیوتیک ممکن است باعث افزایش تنوع میکروبیوتای روده شوند و از این طریق به پیشگیری از بروز بیماری‌های تخریب‌کننده عصبی مانند آلزایمر کمک کنند.
نتیجه‌گیری
اختلالات در محور مغز-روده-میکروبیوتا می‌توانند به عنوان یکی از عوامل موثر در بروز و پیشرفت بیماری آلزایمر در نظر گرفته شوند. با توجه به تأثیر مستقیم میکروبیوتای روده بر سلامت مغز و سیستم ایمنی، تغییرات در ترکیب میکروبیوتای روده و کنترل التهاب از طریق تغذیه یا مصرف پروبیوتیکها ممکن است به عنوان یک راهکار پیشگیرانه و حتی درمانی برای کاهش خطر و پیشرفت بیماری آلزایمر مؤثر باشند.